Kim jest dobry trener biegania? [FELIETON]

Rys. Magda Ostrowska-Dołęgowska/Istockphoto.com

W ostatnim czasie coraz więcej uwagi poświęca się trenerom zajmującym się biegaczami. Z jednej strony krytykuje się naszych wyczynowych trenerów, zwracając uwagę na kiepskie wyniki polskich zawodników na arenie światowej, a z drugiej – niepokój wzbudza duża ilość samozwańczych trenerów, zajmujących się amatorami.

Ponieważ jestem jednym z osobników, którzy mają najdłuższy staż w Polsce w treningu biegaczy amatorów, czuję się do pewnego stopnia upoważniony do podjęcia tematu. Mam za sobą 16 lat obecności w sporcie wyczynowym, a od dziewięciu lat trenuję innych biegaczy.

Kompetencje trenerskie w Polsce jest o tyle trudno ocenić, że nie działa u nas dobry system edukacji. Płatne weekendowe kursy trenerskie może zaliczyć każdy i nie przekazują one żadnej praktycznej wiedzy. Niewiele lepiej jest na studiach na AWF-ach. Poziom edukacji jest tu bardzo niski i o ile od biedy absolwent AWF-u może doglądać dziecka robiącego fikołki, tak trenowanie w sporcie wyczynowym znacznie przekracza jego możliwości.

W związku z tym nawet profesjonalni trenerzy polskich wyczynowców są w gruncie rzeczy samoukami. Potwierdza to choćby kariera Zbigniewa Króla, trenera z największymi sukcesami w polskim sporcie, opiekującego się w przeszłości m.in. Pawłem Czapiewskim i Wiolettą Frankiewicz, a obecnie Adamem Kszczotem. Wychowawca medalistów mistrzostw świata nie kończył AWF-u, ma za sobą studia inżynierskie. Nie inaczej jest w innych krajach, np. trener, który doprowadził Amerykanina Ryana Halla do wyniku 59:43 w półmaratonie, jest z wykształcenia filozofem i anglistą.

Naturalnym jest więc pytanie: kim jest obecnie dobry trener i jak go poznać? Jak odróżnić szarlatana od porządnego fachowca?

Uważam, że odpowiedź na to pytanie nie do końca jest możliwa. W pewnym sensie trenerem może być nawet nasz sąsiad, który zauważy coś niepokojącego w technice biegu i rzuci pomysł, jak to poprawić. Bardziej doświadczony biegacz do pewnego stopnia będzie trenerem dla swojego młodszego kolegi, podobnie jak rodzic dla swojego dziecka.

Prawdziwy, rasowy i kompletny fachowiec ma jednak kilka charakterystycznych cech. Po pierwsze, wiedza teoretyczna – zarówno z zakresu fizjologii, jak i metodyki treningu. Aby dobrze planować trening, należy wiedzieć, jak działa organizm ludzki, co jest źródłem energii w różnych rodzajach wysiłku oraz co je ogranicza. Mając tę wiedzę, trzeba przy tym pamiętać, że fizjologia nadal nie jest w stanie odpowiedzieć na wiele elementarnych pytań i nie wiadomo, czy kiedykolwiek będzie to możliwe.

W związku z tym kluczowa w praktyce treningowej jest znajomość metodyki – zarówno obecnej, jak i historycznej. Dobry trener wie, jak trenuje się w różnych częściach świata i potrafi samodzielnie ocenić dobre i złe strony każdego systemu. Równocześnie jednak wie, jak trenowano w przeszłości, nawet 100 lat temu. Nie ma bowiem czegoś takiego jak martwy system treningowy. Rozwiązania, które wymyślono choćby w latach 20. XX wieku w Finlandii nadal mają swój udział w metodyce. Dotyczy to również każdego innego systemu.

Dobry trener ma także otwartą głowę, jest skłonny do eksperymentów. Pamięta, że w indywidualnej pracy sprawdzają się różne metody, czasami dziwne. Pamiętając o zasadach metodyki, warto szukać dla każdego zawodnika indywidualnej ścieżki progresu.

Możemy także zaryzykować i powiedzieć, kto nie jest dobrym fachowcem. Ktoś, kto przeczytał jedną książkę, najczęściej Skarżyńskiego lub Danielsa i jego metoda polega na mechanicznym klepaniu wyczytanych schematów – nie jest godny naszej uwagi. Ktoś, u kogo wszyscy zawodnicy robią to samo, z różnymi efektami, od marnych do spektakularnych – nie ma pojęcia, czym jest indywidualizacja. Podobnie nie sprawdza się stosowanie jednego schematu, opartego o to, co były biegacz sam robił jako zawodnik. Nie sprawdza się także dogmatyzm – że należy np. ZAWSZE biegać bardzo dużo bądź bardzo mało. Lata praktyki nauczyły mnie tego, że ludzie są bardzo różni. Niektórzy osiągają sukcesy dopiero przy użyciu metody, która wydaje się nie pasować do danej konkurencji – np. biegając mało do maratonu czy wolno do dystansów krótkich.

Osobiście jestem nieufny także wobec trenerów-celebrytów, którzy prowadzą na facebooku modne profile, wrzucają setki zdjęć, śmiesznych obrazków i haseł motywujących. Albo nazywają swoje trenerskie firemki szumnymi nazwami w stylu „Laboratorium Treningu Sportowego”, sugerującymi, że mamy tu do czynienia z czymś poważnym, wiedzą niemal tajemną. Nie wykluczam, że niektórzy z nich mogą być całkiem dobrymi fachowcami, wolałbym jednak, żeby więcej energii poświęcali na dokształcanie się niż facebooka.

Poza wiedzą teoretyczną i fachową w tym zawodzie liczy się nadal coś nieuchwytnego: doświadczenie, umiejętność oceny potencjału danego biegacza, wyczucie i wreszcie: umiejętność dotarcia indywidualnie do każdego podopiecznego. Dobry trener musi być także, niestety lub stety, dobrym psychologiem. Tabelki i wyliczenia nie biegają bowiem w praktyce, biega żywy człowiek, ze swoim zestawem dobrych i złych cech, mocnych i słabych stron, określonym psychicznym bagażem.