Dieta bezglutenowa – prawdy, półprawdy i nieprawdy

Dieta bezglutenowa. Ilustracja. Magda Ostrowska-Dołęgowska/ istockphoto.com

Gluten to obecnie „gorący temat”, coraz popularniejsze i modniejsze stają się diety eliminujące go. Przypisuje mu się wiele niekorzystnych cech, które negatywnie oddziaływają na nasz organizm. Z czego to wynika ta moda? Otóż z braku lub wybiórczej wiedzy na temat glutenu.

Gluten to wspólne określenie na białka pochodzenia roślinnego z różnych zbóż: pszenicy (gliadyna i gluteina), jęczmienia (hordeina), owsa (adeina) oraz żyta (sekalina). Białka te występują nie tylko w czystym zbożu ale również w jego przetworach: pieczywie, makaronach itd. Informacje, które szeroko podaje się ostatnimi czasy w czasopismach czy Internecie skupiają się na liście negatywnych skutków spożywania glutenu. Nie zawsze jednak wczytujemy się w to, w jakich sytuacjach dane działania niepożądane występują. Negatywne skutki spożywania glutenu występują jedynie u osób z celiakią, alergią lub z nadwrażliwością na gluten, jeśli te przypadłości nas nie dotyczą wszystkie zboża możemy jeść bez obaw.

Celiakia może przyjść z wiekiem

Celiakia jest chorobą trzewną prowadzącą do zaniku kosmków jelitowych odpowiedzialnych za wchłanianie składników odżywczych, co w konsekwencji prowadzi do wyniszczania organizmu. Tutaj gluten jest czynnikiem agresywnym. Kiedyś uważano ją za chorobę wieku dziecięcego, teraz jednak wiadomo, że może ona pojawić się dużo później, nawet w wieku ok. 50 lat! W dorosłym życiu aktywować ją mogą takie czynniki jak: stres, przemęczenia, infekcje. Jedynym lekiem na te chorobę jest dieta bezglutenowa, gdyż u chorych obserwuje się silne reakcje nawet po spożyciu niewielkiej ilości glutenu.

Zdiagnozowanie celiakii odbywa się w pierwszej kolejności poprzez oznaczenie odpowiednich przeciwciał we krwi (klasyczne pobranie krwi), kolejny etap to badanie śluzówki jelita pod kątem zanikających kosmków jelitowych.

Z alergii można się wyleczyć

Alergia na gluten powoduje wystąpienie nadmiernej reakcji immunologicznej prowadzącej do wystąpienia szeregu objawów klinicznych. Nasz organizm traktuje tu gluten jak „wroga”, którego należy wyeliminować. Objawy alergii mogą wystąpić od razu po spożyciu pokarmu z glutenem ale równie dobrze nawet i po kilku dniach. Do objawów natychmiastowych, gwałtownych zalicza się m.in.: biegunka, wymioty, katar, pokrzywka na skórze a nawet wstrząs anafilaktyczny (nagła, ciężka reakcja alergiczna), objawy które mogą wystąpić w późniejszym czasie to: zaostrzenie stanów zapalnych skóry, przedłużająca się biegunka, obrzęki kończyn. Podstawowa praktyczna różnica między celiakią a alergią jest taka, że z alergii można wyrosnąć, wyleczyć się, a celiakia będzie z nami przez całe życie. Alergię stwierdzić można przeprowadzając proste testy z krwi pobranej z palca.

Nadwrażliwość na gluten – trudna do zdiagnozowania

Ma miejsce wtedy, gdy występują objawy jak w przypadku alergii ale w trakcie badań wykluczono celiakię i alergię (nie ma wpływu na stan naszych jelit oraz poziom przeciwciał czy IgE). Nadwrażliwość jest zatem trudna do zdiagnozowania. Lista objawów jest długa: bóle brzucha, zmiany skórne, zmęczenie, biegunki lub zaparcia, drętwienie kończyn czy uczucie przelewania się w jelitach. Jeżeli stwierdzisz u siebie kilka z wyżej wymienionych objawów i chcesz potwierdzić, że cierpisz na nietolerancję glutenu to powinieneś: przez ok. 8 tygodni zrezygnować z produktów z glutenem, w tym czasie obserwować swój organizm czy objawy ustępują, a po tym czasie początkowo w małych ilościach ponownie wprowadzić gluten. Jeżeli objawy najpierw ustąpiły a po spożyciu glutenu wróciły, to niestety wynik testu wypadł pozytywnie. Aby jednak nie było tak strasznie, to warto wspomnieć, że nietolerancja na gluten nie jest stanem trwałym i dieta bezglutenowa nie musi nam towarzyszyć całe życie.

We wszystkich tych sytuacjach podstawą leczenia jest dieta bezglutenowa. Trzeba sobie w takiej sytuacji zmodernizować całe zapasy w spiżarni i przestawić się na dużo bardziej dokładne zakupy. Zboża i ich przetwory, z których musimy zrezygnować to najpopularniejsze produkty w naszej kuchni: pszenica, owies, jęczmień i żyto. W tradycyjnej kuchni goszczą u nas na talerzu i kilka razy w ciągu dnia. Trudno jednak wyeliminować niektórych produktów bez znalezienia zamienników. Np. odstawić pieczywo. Ale czym?

Dieta bezglutenowa = lektura etykiet

Produkty bezpieczne to: kukurydza, ryż, proso, gryka, amarantus, tapioka, mięso, owoce oraz warzywa. Ze względu na to, że procesy produkcyjne produktów bezglutenowych mogą spotkać się z produktami glutenowymi, ważne jest, aby produkty z kukurydzy, prosa i gryki kupować ze znakiem przekreślonego kłosa. Ogólnie najlepiej zaopatrywać się w produkty spożywcze w sklepach lub działach z żywnością bezglutenową. Wynika to z tego, że wędliny, konserwy, wyroby garmażeryjne, jogurty, napoje, sery, sosy, kawy, mieszanki przypraw czy słodycze mogą zawierać gluten, gdyż producent dodał w trakcie ich produkcji w celu stabilizacyjnym, wypełniającym, utrwalającym dodatek produktów na bazie zbóż glutenowych. Trzeba być naprawdę bardzo czujnym robiąc zakupy w zwykłym sklepie, trzeba się naczytać etykiet i rozumieć co kryje się pod tajemniczymi nazwami oraz oznakowaniami typu E… Nie na wszystkich produktach też możemy zapoznać się z etykietką np. kupując wędliny. Na szczęście można też korzystać z usług sklepów internetowych. Trzeba się trochę nagimnastykować, jednak aby dieta ta miała sens gluten musi być wyeliminowany całkowicie na określony czas.

Dieta bezglutenowa dieta profilaktycznie?

A może w ciemno zrezygnować z glutenu skoro powoduje on tyle schorzeń? Zachorowalność na schorzenia związane z glutenem nie są duże: celiakia 1%, alergia 2,5%, nadwrażliwość 6%, czyli większe jest prawdopodobieństwo, że gluten nam nie szkodzi. Zanim zatem zrezygnujesz całkiem z glutenu zdiagnozuj czy jest taka konieczność. Bardzo istotne jest tu aby nie przechodzić na dietę bezglutenową przed odpowiednimi badaniami ponieważ wynik wtedy może zostać zafałszowany. Odstawiając zboża glutenowe i inne produkty z ich udziałem bardzo zubożamy swoją dietę, jest ona niedoborowa w szereg substancji odżywczych, które często osoby chore muszą przyjmować w postaci suplementów (co też nie jest proste, ponieważ w suplementach też pojawiają się produkty z udziałem glutenu).

Opinia o tym, że dieta bezglutenowa to klucz do smukłej sylwetki też nie ma wyraźnego potwierdzenia. Zazwyczaj spadek masy ciała na diecie bezglutenowej wynika z tego, że rezygnujemy z pewnych produktów, których na tej diecie spożywać nie można nie zastępując ich innymi, przez co zjadamy mniej pożywienia i chudniemy. Nie ma to jednak związku ze składem pożywienia, a z jego ilością.

Choroby i schorzenia wywołane szkodliwym działaniem glutenu nieleczone dietą bezglutenową bardzo negatywnie oddziaływają na nasz organizm. Przechodzenie jednak na dietę bezglutenową tak na wszelki wypadek nie przyniesie nam tak wiele korzyści jak podają kolorowe pisma. Jeżeli podejrzewasz u siebie objawy szkodliwego działania glutenu to niech pierwszym krokiem będzie diagnostyka a nie eksperymenty z dietą.

Dieta bezglutenowa jest trudna do realizacji w naszych czasach, gdyż gluten można znaleźć w najmniej oczekiwanych miejscach, nawet w mięsie. Dieta ta jest również dość droga i wymaga bardzo dobrej wiedzy na temat żywienia, aby nie doprowadziła do powstania niedoborów żywieniowych. I sens ma tylko wtedy gdy gluten wyeliminowany jest całkowicie, a nie np. tylko poprzez rezygnację z pieczywa czy makaronów glutenowych. Bardzo liczne badania naukowe nie zauważyły żadnych pozytywnych zmian u osób, które nie cierpiąc na celiakię, alergię lub nietolerancję na gluten, po wprowadzeniu diety bezglutenowej. Pamiętajmy – moda przemija a zdrowie zostaje, tak więc nie podejmujmy żadnych działań pochopnie.

Przeczytaj również:

Bezglutenowe śniadanie – propozycje dla biegaczy

Bieganie bez glutenu na zawodach

Przydatne linki:

www.celiakia.pl

www.przepisybezglutenowe.pl