Jak zadbać o serce, gdy planujesz przebiec maraton?

Liczba biegaczy, którzy chcą zmierzyć się z maratonem, rośnie, jednak tylko niewielki procent z nich postanawia zbadać swoje serce przed rozpoczęciem wymagających treningów do królewskiego dystansu. Jeśli przygotowujesz się do startu w maratonie lub jesteś amatorem krótszych dystansów, zadbaj nie tylko o mięśnie nóg, rąk i brzucha. Przede wszystkim zatroszcz się o swoje serce – mięsień, który jest siłą napędową Twojego biegu. Sprawdź, jakie badania warto wykonać, aby sprawdzić stan zdrowia i – bez zbędnych obaw – włożyć całe serce w zawody.

Co dzieje się z sercem podczas maratonu?

Biegi długodystansowe – w tym dystans maratoński, który liczy 42 km i 195 m – są ogromnym obciążeniem dla ludzkiego organizmu. Podczas biegu na królewskim dystansie serce pracuje z ogromną intensywnością, dostarczając tlen i składniki odżywcze do pracujących mięśni. To prawdziwy wyczyn fizjologiczny, który wymaga ogromnego wysiłku.

W trakcie biegu tętno przyspiesza, tj. serce zaczyna bić znacznie szybciej niż w stanie spoczynku, aby dostarczyć więcej krwi do mięśni. Zachodzą tu proste zależności: im szybszy bieg, tym wyższy puls biegacza, im dłuższy czas spędzony na trasie, tym większy wysiłek dla serca. Warto wspomnieć, że serce biegacza amatora, który pokonuje maraton w czasie 4 godzin 30 minut, może być bardziej obciążone niż serce zawodowca, któremu pokonanie trasy zajmuje niewiele ponad 2 godziny. Dzieje się tak dlatego, że ten pierwszy o wiele dłużej przebywa na trasie i nie adaptuje się tak dobrze do wysiłku.

Oprócz tego dochodzi do zwiększonego wyrzutu serca, tj. ilość krwi wypompowywanej przez serce za każdym skurczem znacznie wzrasta. Ciśnienie krwi – zarówno skurczowe, jak i rozkurczowe – również ulega zmianom. Na obciążenie serca mają wpływ również dodatkowe czynniki takie jak temperatura otoczenia, poziom nawodnienia czy kondycja fizyczna biegacza.

Jak przygotować serce do przebiegnięcia maratonu?

Maraton nie jest dystansem, który można przebiec „z marszu” (oczywiście niektórzy chwalą się takimi wyczynami, jednak jest to bardzo nierozsądne i niebezpieczne dla zdrowia). Wymaga on systematycznego, wielotygodniowego cyklu treningowego. Taki cykl w przypadku biegacza, który ma już pewne doświadczenie i względnie dobrą kondycję, obejmuje ok. 20 tygodni. U osoby, która stawia pierwsze kroki na biegowych ścieżkach, przygotowania powinny zostać poprzedzone wypracowaniem tzw. bazy tlenowej, czyli, mówiąc najprościej, przyzwyczajeniem organizmu do konkretnego rodzaju wysiłku. W początkowej fazie przygotowań do maratonu największe znaczenie mają biegi w wolnym tempie i niskich strefach tętna (ok. 130 HR), dzięki którym serce adaptuje się do wysiłku, a tętno stopniowo się obniża.

Trening to jednak nie wszystko! Przygotowania do biegów powinny obejmować również regularną kontrolę stanu zdrowia, ze szczególnym uwzględnieniem pracy serca. Badanie kardiologiczne powinno być obowiązkiem zarówno dla amatorów długich, jak i krótszych dystansów, jednak biegacze często go unikają. Bieganie daje wiele korzyści, ale warto zaczynać mądrze i przed wyznaczeniem ambitnych celów poznać możliwości swojego organizmu.

Jakie badania przed maratonem warto wykonać?

Aby móc ze spokojem wkładać serce w zawody, sprawdź jego stan przed maratonem, a najlepiej przed rozpoczęciem treningu do biegu na królewskim dystansie. Zgłoś się na EKG lub/i próbę wysiłkową.

EKG

Najprostsze i najbardziej dostępne badanie kardiologiczne to EKG, czyli elektrokardiografia. Pozwala ono na rejestrację elektrycznej aktywności serca i dostarcza wielu cennych informacji o pracy serca. Na podstawie tego zapisu można wykryć m.in. zaburzenia rytmu serca (np. arytmię, bradykardię, tachykardię), zaburzenia przewodzenia impulsów w sercu, uszkodzenie mięśnia serca i niektóre wady wrodzone.

Możesz sprawdzić stan swojego serca w każdej chwili. Wystarczy, że udasz się na krótkie bezbolesne badanie, podczas którego na Twojej klatce piersiowej i kończynach zostaną umieszczone elektrody. Rejestrują one elektryczne impulsy wytwarzane przez serce i przesyłają je do urządzenia, które tworzy zapis zwany elektrokardiogramem. Wynik badania należy skonsultować z kardiologiem i omówić ewentualne przeciwwskazania do uprawiania biegów długodystansowych.

Echo serca

Innym, równie bezinwazyjnym, badaniem kardiologicznym dla biegacza jest echo serca (echokardiografia). W badaniu wykorzystywane są fale ultradźwiękowe, które odbijają się od różnych struktur serca, tworząc na monitorze ruchomy obraz. Dzięki temu lekarz może obejrzeć Twoje serce “od środka” i ocenić, czy pracuje ono prawidłowo. Cała procedura trwa ok. 30 minut i przebiega podobnie jak badanie USG innych partii ciała – lekarz przesuwa głowicę urządzenia po klatce piersiowej, zmieniając jej kąt.

Na podstawie obrazu wyświetlanego na monitorze w czasie echokardiografii lekarz może ocenić: wielkość i kształt komór serca (czy nie są powiększone lub zmienione), grubość ścian serca, pracę zastawek, przepływ krwi przez serce. Co ważne, echo serca pozwala stwierdzić obecność wad wrodzonych lub nabytych i odpowiedzieć na pytanie, czy serce jest w stanie efektywnie pompować krew. Od tego zależy, czy będziesz w stanie bezpiecznie przygotowywać się do maratonu i przebiec go bez obaw, że wysiłek okaże się zbyt obciążający dla Twojego serca.

Próba wysiłkowa

Zanim zaplanujesz start w maratonie, umów się na wykonanie próby wysiłkowej. Jest to szczegółowe badanie, które pozwala ocenić pracę serca podczas wysiłku fizycznego. Dostarcza ono wielu cennych informacji o zdrowiu układu krążenia, określa Twoją wydolność i w niektórych wypadkach pozwala rozpoznać chorobę niedokrwienną serca.

Podczas tego testu będziesz musiał/a wykonywać ćwiczenia fizyczne, najczęściej na bieżni ruchomej lub rowerze stacjonarnym. W trakcie wysiłku – którego intensywność jest stopniowo zwiększana – rejestrowana jest aktywność elektryczna serca (EKG) dzięki elektrodom przypiętym do klatki piersiowej i kończyn. Test kończy się, gdy osiągniesz maksymalną zaplanowaną częstotliwość tętna lub pojawią się objawy znacznego zmęczenia albo niepokojące objawy takie jak duszność czy ból w klatce piersiowej.

Próba wysiłkowa pozwala zaobserwować, w jaki sposób Twoje serce reaguje na zwiększone zapotrzebowanie na tlen, które powstaje podczas wysiłku. Dzięki temu badaniu można w pewnym stopniu przewidzieć, jak zachowa się Twój organizm podczas biegu długodystansowego. Wyniki możesz omówić z kardiologiem – to właśnie ten specjalista jest najczęściej obecny w trakcie testu i interpretuje jego wyniki.

Jakie badania wykonać po maratonie?

Gdy uprawiasz biegi długodystansowe, powinieneś regularnie monitorować stan swojego zdrowia i zgłaszać się na badania profilaktyczne przynajmniej raz w roku. Masz za sobą maraton? To wielkie osiągnięcie, z którego możesz być dumny/a! Aby dalej – w pełni bezpiecznie dla organizmu – osiągać sukcesy sportowe, ułóż plan badań, które będziesz regularnie wykonywać. Na swojej liście uwzględnij:

• szczegółowe badania krwi – morfologia krwi służy ocenie stanu zdrowia, pomaga wykryć anemię, infekcje i stany zapalne. W wybranych przypadkach można rozważyć również oznacznie poziomu ferrytyny (jej poziom we krwi dobrze odzwierciedla poziom zapasów żelaza w organizmie, którego to niedobory mogą prowadzić do anemii i znacznego obniżenia wydolności). U części biegaczy warto oznaczyć poziom wybranych witamin (np. D, B12, kwasu foliowego) i minerałów (np. potasu), ponieważ ich niedobory negatywnie wpływają na funkcjonowanie mięśni i układu nerwowego oraz na pracę serca. Warto również wykonać profil lipidowy (tj. oznaczenie poziomu różnego rodzaju cholesterolu), który ma znaczenie dla zdrowia serca i naczyń krwionośnych, a w określonych przypadkach sprawdzić poziom TSH (hormonu regulującego pracę tarczycy);
• badanie moczu – służy ono do oceny funkcjonowania nerek i pozwala wykryć ewentualne problemy zdrowotne, które mogą wpływać na wydolność podczas treningów i zawodów. Na ich podstawie ocenia się również stopień nawodnienia organizmu – jeden z kluczowych czynników dla biegaczy długodystansowych;
• spirometria – to badanie, które pozwala ocenić pojemność płuc i przepływ powietrza. Dla biegacza jest to niezwykle cenne narzędzie, które pozwala ocenić wydolność oddechową i wykryć niektóre choroby płuc.

Wszystkie te badania – w połączeniu z regularnym EKG, echo serca czy próbą wysiłkową – dostarczają ważnych informacji o funkcjonowaniu całego organizmu biegacza. Dobrze zaplanowana profilaktyka daje szanse na wczesne wykrycie wielu chorób, w tym miażdżycy, która może prowadzić do poważnych schorzeń układu sercowo-naczyniowego oraz innych problemów kardiologicznych.

Publikacja partnera