Ojcowie treningu: Tudor Bompa i periodyzacja

Tudor Bompa to pochodzący z Rumunii naukowiec i trener, który wywarł ogromny wpływ na rozwój teorii treningu sportowego w ostatnich pięćdziesięciu latach. Nazywany jest „ojcem periodyzacji”, bo podział treningu na fazy to jeden z najważniejszych tematów, którymi się zajmował.

Jest chyba jedynym trenerem na świecie, który trenował mistrzów olimpijskich w dwóch kompletnie różnych dyscyplinach sportu: w lekkiej atletyce i wioślarstwie.

W rankingu ważnych postaci światowego treningu, o których nie słyszała nigdy szeroka publika, Tudor Bompa z pewnością znalazłby się wysoko. Chociaż napisał kilkanaście książek, wydanych w kilkudziesięciu językach, były to głównie tomy przeznaczone dla specjalistów, pisane fachowym, hermetycznym językiem. Sławę zdobył wydanym w 1963 roku dziełem „Periodyzacja: teoria i metodyka treningu”. Do dzisiaj ukazało się pięć nowych wydań tej książki i pozostaje ona jednym z podstawowych podręczników akademickich w kształceniu trenerów na całym świecie.

Początki i periodyzacja

W młodości Bompa uprawiał lekką atletykę, biegi narciarskie i wioślarstwo. W tej ostatniej dyscyplinie wystąpił nawet na Igrzyskach Olimpijskich w Melbourne 1956 roku. Po zakończeniu kariery równocześnie podjął pracę naukową oraz zajęcia praktyczne: został trenerem rumuńskiej oszczepniczki Mihaeli Penes, która zdobyła złoty medal olimpijski w 1970 roku w Tokio. Jest chyba jedynym trenerem na świecie, który trenował mistrzów olimpijskich w dwóch kompletnie różnych dyscyplinach sportu: w lekkiej atletyce i wioślarstwie.

Periodyzacja, czyli następowanie po sobie różnych faz treningu, była znana w sporcie od dawna. Jednak dopiero badania Bompy uporządkowały i zrewolucjonizowały tę dziedzinę. Początkowo Rumun zajmował się niemal wszystkimi działami treningu i dyscyplinami, w kolejnych latach skupił konkretnie na treningu i periodyzacji siły oraz mocy. Dzisiaj mieszka w Kanadzie jako emerytowany profesor jednego z tamtejszych uniwersytetów i najbardziej znany jest właśnie w świecie treningu siłowego.

Twierdzenia Bompa

Większość jego tez oparła się upływowi czasu, a nowoczesny trening nadal opiera się na podstawach, które sformułował Bompa. Dotyczy to niemal wszystkich zagadnień: tego, co robimy zimą, a co latem, jakie bodźce należy stosować w różnych dyscyplinach, jakie akcenty, jak często, w jakiej kolejności, jak długo trwa regeneracja. Chociaż dzisiaj często mówi się o końcu periodyzacji, ze względu na wydłużony okres startowy w wielu dyscyplinach, profesor Bompa twierdzi, że jest to po prostu przekształcenie jego systemu. Zawdzięczamy mu przynajmniej częściowo taki, a nie inny kształt planów treningowych, nawet gdy o tym nie wiemy.

Rumuński naukowiec przyczynił się więc do sportowej dominacji państw zza żelaznej kurtyny w latach 70. i 80. XX wieku.

Jedną z takich ważnych do dzisiaj zasad jest „od treningu ogólnego do wyspecjalizowanego”. Dotyczy to zarówno planu rocznego, jak i wieloletniego. Młodzi zawodnicy powinni z początku skupić się na wszechstronnym rozwoju, a dopiero z czasem specjalizować w jednej konkurencji. Z drugiej zaś strony przygotowanie do sezonu zaczynamy od treningu ogólnego, a im bliżej docelowych zawodów, tym bardziej stosowane bodźce powinny symulować warunki startowe. Stosowanie długich biegów przed startem w maratonie to nic innego jak realizacja tej zasady, podobnie jak bieganie odcinków w tempie startowym przez średniodystansowców.

Ponieważ Bompa pracował w państwie będącym pod silnym wpływem Związku Radzieckiego, jego tezy szybko zostały przechwycone przez sowieckich trenerów. Periodyzacja w naukowej formie pojawiła się najpierw w treningu zawodników radzieckich, dopiero potem stopniowo przenikała na Zachód. Rumuński naukowiec przyczynił się więc do sportowej dominacji państw zza żelaznej kurtyny w latach 70. i 80. XX wieku. Periodyzacja do tego stopnia zrosła się ze szkołą sowiecką, że z czasem pojawiły się opinie, że to Tudor Bompa przepisał swoje tezy z myśli radzieckich naukowców, a nie odwrotnie.

Obustronne korzyści

Z jednej strony gigantyczny sukces sowieckiego systemu sportowego pomógł rumuńskiemu profesorowi. Jego książki i tezy okazały się na Zachodzie sensacją, co zapewniło mu sławę w kręgach naukowych i dobrą posadę uniwersytecką. Przez wiele lat, podobnie jak np. Arthur Lydiard, objeżdżał świat, wykładając i propagując zasady treningu sportowego. Ale z drugiej – gdy ujawniono masową skalę dopingu w komunistycznym sporcie, jakaś część tej złej sławy przylgnęła też do niego. Sowiecki trening i periodyzacja utożsamiane są z dopingiem, chociaż prace Tudora Bomby nie mają z nim nic wspólnego.

Marcin Nagórek, „Tudor Bompa – ojciec periodyzacji” Bieganie, październik 2012