Co się dzieje z organizmem, gdy nagle rezygnujemy z aktywności?

Ciało systematycznie poddawane wysiłkowi fizycznemu ulega wielu zmianom. Przyzwyczaja się też do intensywności ćwiczeń, nie tylko fizycznie, ale również psychicznie. Nagła przerwa w uprawianiu sportu może być dla organizmu szokiem. Skutki takiego stanu rzeczy są różne, jednak zmiany zauważymy dość szybko.

Artykuł jest częścią cyklu #długodystansZDROWI, przygotowanym wspólnie z Nationale-Nederlanden, którego celem jest podniesienie świadomości oraz propagowanie zdrowego trybu życia wśród kobiet i mężczyzn aktywnych fizycznie.

Sport dla organizmu człowieka

Skutki nagłego przerwania uprawiania sportu zależą od tego jak długo trenowaliśmy i przy jakiej intensywności. Im te dwa czynniki były większe, tym większych zmian możemy się spodziewać. Nasz organizm adaptuje się bowiem do wysiłków i zmiany te będą się przynajmniej częściowo odwracały po jego zaprzestaniu. Regularne, intensywne uprawianie sportu prowadzi do wzrostu wydolności, a co za tym idzie do lepszego samopoczucia poprzez przebudowę strukturalną organizmu, ale także poprzez zmianę metabolizmu.

Z punktu widzenia zmian strukturalnych dochodzi do spadku zawartości tkanki tłuszczowej, wzrostu masy tkanki mięśniowej (szczególnie w sportach siłowych), wzrostu objętości jam serca i masy mięśnia sercowego, zmniejszenia sztywności mięśnia sercowego, spadku spoczynkowego tętna oraz do poprawy parametrów biochemicznych organizmu. Stosując proste porównanie sport można uważać za jedno z najbardziej naturalnych lekarstw pozwalających trzymać w ryzach nasze predyspozycje genetyczne do niektórych chorób.

Skutki nagłego odstawienia

Jeśli zaprzestajemy uprawiania sportu to tak, jakbyśmy niespodziewanie odstawiali lekarstwo z wszystkimi tego konsekwencjami dla zdrowia. Nagła przerwa w treningach odbija się odwrotnie na wszystkich wymienionych wyżej obszarach – od gorszego samopoczucia, mniejszej wydolności fizycznej, poprzez wzrost masy ciała (szczególnie tkanki tłuszczowej), szybsze bicia serca w spoczynku, czasem wzrost ciśnienia tętniczego, aż po zmianę stężenia niektórych parametrów biochemicznych, takich jak cholesterol czy glukoza.

Przykłady obserwacji profesjonalnych sportowców, głównie zawodników futbolu amerykańskiego i piłkarzy pokazują, że całkowite zaprzestanie sportu może być związane z większym ryzykiem sercowo-naczyniowym niż w populacji ogólnej. Głównym czynnikiem za to odpowiedzialnym jest nagły wzrost masy ciała poprzez niedopasowanie diety do zmienionych warunków zużycia energii. Jeśli nagle zaprzestajemy uprawiania sportu powinniśmy o tym pamiętać i zmienić niektóre nawyki żywieniowe. Może dojść do otyłości, która powoduje następnie inne choroby takie jak cukrzyca, hipercholesterolemia, nadciśnienie tętnicze, a wszystkie te czynniki ryzyka promują miażdżycę i jej powikłania (zawał mięśnia sercowego, udar mózgu) oraz zaburzenia rytmu – szczególnie migotanie przedsionków.

Co pocieszające, przynajmniej jeden z czynników ryzyka występuje zdecydowanie rzadziej u osób, które porzuciły sport – palenie papierosów. Nic więc dziwnego, że byłych zawodowych sportowców, którzy utrzymują regularną aktywność fizyczną cechuje dużo lepszy profil czynników ryzyka, niż sportowców prowadzących jedynie siedzący tryb życia.

Jeśli to możliwe, nie powinniśmy zatem całkowicie rezygnować z aktywności fizycznej, a zmienić jej intensywność i/lub rodzaj, aby maksymalnie utrzymać korzyści ogólno-zdrowotne płynące ze sportu. Nie wszystkie zmiany cofają się całkowicie. Byli zawodowi sportowcy, często już do końca życia mają nieco większe serca, grubszy mięsień sercowy, wolniejszy rytm bicia serca.

Powrót do sportu po przerwie

Im dłuższa przerwa w uprawianiu sportu, tym powrót do regularnej aktywności powinien odbywać się bardziej stopniowo. Już bowiem po kilku dniach/tygodniach pauzy w treningach (roztrenowania) nasza wydolność znacznie spada.

Dynamikę zmian jakie zachodzą w organizmie dobrze obrazuje badanie przeprowadzone na biegaczach amatorach w średnim wieku, którzy uczestniczyli w 18-tygodniowym programie treningowym przygotowującym do maratonu w Bostonie, a potem przez 8 tygodni nie uprawiali sportu. Badano ich wszechstronnie przed zawodami, a następnie po 4 i 8 tygodniach roztrenowania.

W początkowej fazie (do 4 tygodnia przerwy) dochodziło do redukcji objętości osocza, grubości i masy mięśnia lewej komory oraz objętości prawego przedsionka (o 5-10%). W dalszym okresie zmniejszała się objętość prawej komory. Przełożyło się to na znacznie krótszy czas do maksymalnego zmęczenia w czasie próby wysiłkowej przeprowadzonej po 8 tygodniach przerwy w uprawianiu sportu.

Nie możemy się zatem spodziewać, że wracając do sportu od razu osiągniemy ten sam poziom wytrenowania, na którym znajdowaliśmy się przed przerwą. Potrzeba podobnego kilkutygodniowego okresu, aby to zrobić. Nie możemy oczekiwać zbyt szybkich wyników, a zmuszając organizm do nadmiernie intensywnych wysiłków po przerwie, narażamy się na w najlepszym wypadku frustrację, a w gorszym na kontuzję.

Zaletą przerwy w uprawianiu sportu jest bez wątpienia regeneracja, szczególnie u osób bardzo intensywnie trenujących, na granicy przetrenowania, albo po jej przekroczeniu. Pozwala to uzupełnić zapasy mikroelementów, poprawić odporność organizmu, wyrównać niedobory kaloryczne, wyleczyć przewlekłe stany zapalne. Krótkie okresy roztrenowania są zatem zalecane i praktykowane przez sportowców trenujących na granicy możliwości organizmu. Krótka przerwa w uprawianiu sportu wpływa raczej na poprawę życia towarzyskiego i rodzinnego, na które mamy po prostu więcej czasu. Z drugiej strony narasta frustracja ze spadającej formy, przyrostu masy ciała itp. Nie wydzielą się regularnie endorfiny nagradzające nas za duży wysiłek, co odbijać się może na naszym samopoczuciu ogólnym. W tym wypadku jednak są to zmiany bardziej indywidualne.

Podsumowanie

Reasumując należy stwierdzić, że lepiej dla naszego organizmu, który wcześniej poddawany był intensywnym ćwiczeniom sportowym, aby całkowicie nie rezygnować z aktywności fizycznej. Lepiej jest zmienić jej rodzaj i zmniejszyć, czy też zmodyfikować obciążenia wysiłkowe, po to, żeby nadal czerpać korzyści ogólno-zdrowotne płynące ze sportu.

O autorze

Łukasz Małek – kardiolog specjalizujący się w dziedzinie kardiologii sportowej na St. George’sUniversity w Londynie, profesor i wykładowca w Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Z zamiłowania jest sportowcem-amatorem, który uprawia biegi krótko i długodystansowe. Ma na koncie ukończonych kilka maratonów ulicznych i górskich oraz kilkanaście ultramaratonów (m.in. Transgrancanaria, Bieg Granią Tatr, Zimowy Ultramaraton Karkonoski).