Bieganie – najczęstsze urazy i ich diagnostyka

Bieganie to jedna z częściej wybieranych form ruchu. Już w starożytności podkreślano pozytywną jego rolę słowami: „Jeśli chcesz być silnym – biegaj, chcesz być pięknym – biegaj, chcesz być mądrym – biegaj”. Warto jednak pamiętać, że mimo licznych korzyści bieganie bywa urazowe. Poznaj najczęstsze urazy biegaczy i sposoby ich rozpoznawania.

Najczęstsze urazy biegających

Bieganie jak każdy sport wiąże się z ryzykiem kontuzji. Częstotliwość występowania kontuzji biegowych według różnych badań waha się od 18,2% do 92,4% lub od 6,8 do 59 urazów na 1000 godzin biegania. Częściej urazom ulegają początkujący biegacze niż osoby średniozaawansowane, co wiąże się z wiedzą i praktycznym przygotowaniem do podejmowania tej aktywności ruchowej. Wzrost występowania kontuzji obserwuje się również wśród maratończyków, co jest związane ze zwiększoną eksploatacją układu ruchu, czasem spędzonym na bieganiu, pokonywaniem długich dystansów, wcześniejszymi kontuzjami.

Wśród biegaczy dominują następujące kontuzje:

• naciągnięcia, naderwania, zerwania mięśni,
• syndrom pasma biodrowo-piszczelowego,
• zapalenie ścięgna Achillesa,
• skręcenie stawu skokowego.

Naciągnięcia, naderwania, zerwania mięśni

Do uszkodzenia mięśni dochodzi w mechanizmie urazu pośredniego, np. w wyniku nadmiernego aktywnego skurczu lub nadmiernego pasywnego rozciągania wbrew oporowi. Objawami towarzyszącymi urazom mięśni są najczęściej:

• ból,
• ograniczenie siły mięśniowej i zakresu wykonywanych ruchów
• ograniczenie ruchomości
• zaczerwienienie
• różnego stopnia obrzęki

Uszkodzenia mięśniowe opisuje się w trzystopniowej skali w zależności od rozległości uszkodzenia włókien mięśniowych – naciągnięcie, naderwanie, zerwanie. Rozpoznanie urazów mięśni opiera się na typowym obrazie klinicznym oraz na ultrasonografii (USG), a w przypadku wątpliwości diagnostycznych na bardziej specjalistycznej metodzie obrazowania, jaką jest rezonans magnetyczny (MRI).

Klasyfikacja urazów:

• stopień I – nieznaczne naciągnięcie mięśnia, w USG niewielki stan zapalny, brak krwiaka i innych nieprawidłowości, z ogniskowym zerwaniem mięśnia do 5% lub bez niego, MRI negatywny, 0% uszkodzenia struktury, intensywny obrzęk z wylewem krwi lub bez;
• stopień II – częściowe zerwanie, w USG ogniskowe naderwanie mięśnia więcej niż 5% z uszkodzeniem powięzi lub bez niego, MRI pozytywne, naderwanie do 50% włókien mięśniowych, możliwe intensywne ogniskowe uszkodzenie, częściowe wycofanie włókien uszkodzonego mięśnia;
• stopień III – w USG kompletne zerwanie mięśnia z uszkodzeniem powięzi, w MRI kompletne zerwanie mięśnia z cofnięciem włókien uszkodzonej tkanki lub bez niego.

Syndrom pasma biodrowo-piszczelowego

Pasmo biodrowo-piszczelowe to struktura w formie taśmy, która biegnie po bocznej stronie uda. Fizjologicznie swobodnie przesuwa się w czasie biegania. W syndromie pasma biodrowo-piszczelowego to naturalne przesuwanie się pasma staje się bolesne i przeszkadza w funkcjonowaniu. Patologii tej sprzyjają: budowa anatomiczna nóg (np. kolana koślawe), złe przygotowanie motoryczne i nawyki treningowe. Głównym objawem jest ból po bocznej stronie kolana. Obserwuje się też: obrzęk, uczucie chrupania/przeskakiwania, mrowienie, pieczenie okolicy bocznej kolana. Szczegółowy wywiad i badanie kliniczne w większości przypadków pozwalają na ustalenie rozpoznania.

Specjalista przeprowadza:

• test Obera – służy do oceny przykurczu pasma biodrowo-piszczelowego, pacjent leży na zdrowym boku, badający zgina staw kolanowy do kąta prostego, a następnie unosi kończynę, przy syndromie pasma biodrowo-piszczelowego przywiedzenie kończyny sprawia problem;
• test Renne – pacjent wykonuje przysiad na nodze chorej tak, aby staw kolanowy był zgięty do 30–40 stopni, o chorobie świadczy narastający ból w okolicy kłykcia bocznego kości udowej;
• test Noble’a – pacjent leży na plecach, badający zgina chorą nogę w stawie biodrowym do 50 stopni, a w stawie kolanowym do 90 stopni, po czym prostuje staw kolanowy biernie, uciskając jednocześnie kłykieć boczny kości udowej, o chorobie świadczy pojawienie się bólu podczas prostowania przy kącie 30 stopni.

Zawsze konieczna jest diagnostyka potwierdzająca. Lekarz może zlecić jedno badanie lub więcej spośród radiografii (RTG), MRI, USG.

Zapalenie ścięgna Achillesa

Ścięgno Achillesa łączy mięsień trójgłowy łydki z guzem piętowym. Przekazuje siłę mięśnia, którego zadaniem jest zgięcie podeszwowe stopy i zgięcie stawu kolanowego. Do stanu zapalnego w tym ścięgnie prowadzi zazwyczaj nagromadzenie się mikrourazów wynikających z nadmiernego obciążenia.

Zapaleniu ścięgna Achillesa towarzyszą: ból (głównie przy chodzeniu i wspinaniu na palce), obrzęk, zaczerwienienie. Podstawą rozpoznania zapalenia ścięgna Achillesa są badanie kliniczne i USG, w którym ocenia się morfologię, ciągłość ścięgna i unaczynienie ościęgna. W dynamicznym USG ocenia się ruchomość i przesuwalność ścięgna względem tkanek. Badanie RTG ma niewielką wartość diagnostyczną w ocenie tkanek miękkich, ale dobrze ukazuje kształt przyczepu piętowego ścięgna, ewentualne zmiany kostne.

Skręcenie stawu skokowego

Skręcenie stawu skokowego powstaje w wyniku nagłego zagięcia stopy do wewnątrz. Towarzyszą mu: ból, sztywność, obrzęk, trudności z poruszaniem stawem skokowym, niemożność obciążenia. Może wystąpić krwiak, który ujawnia się w postaci zasinienia tkanki podskórnej.

Do zdiagnozowania skręcenia stawu skokowego zwykle potrzeba jedynie badania fizykalnego i wywiadu. RTG wykonywane jest celem wykluczenia potencjalnych złamań. Inne badania są możliwe, ale wykonuje się je w celach dalszej i poszerzonej diagnostyki ewentualnych innych uszkodzeń. Przykładowo uszkodzenia tkanek miękkich i złamania ukryte można zobrazować za pomocą USG, MRI lub tomografii komputerowej (TK).

Bieganie daje szereg korzyści, m.in. poprawia krążenie krwi, zwiększa metabolizm, poprawia kondycję czy pomaga się zrelaksować i zwalczać stres. Przed rozpoczęciem treningów warto się odpowiednio przygotować i wiedzieć, jak zareagować w przypadku wystąpienia urazu.

Bibliografia

1. M.J. Arnold, A.L. Moody, Common Running Injuries: Evaluation and Management, „American Family Physician” 2018, t. 97, nr 8, s. 510–516.
2. R.L. Baker, R.B. Souza, M.J. Rauh i wsp., Differences in knee and hip adduction and hip muscle activation in runners with and without iliotibial band syndrome, „PM&R Journal” 2018, nr 10, s. 1032.
3. T. Sołowiński, Specyfika urazów przeciążeniowych, „Przegląd Sportowy” 2016, nr 4, s. 66–67.