Jak zadbać o stawy?

Stawy człowieka są konstrukcją o bardzo wysokiej wytrzymałości i perfekcyjnych parametrach mechanicznych. Chrząstka i płyn stawowy zapewniają idealne warunki mechaniczne z minimalnym oporem – współczynnik tarcia chrząstki jest 10 mniejszy niż najwyższej jakości olej silnikowy.
Aby zachować stawy w dobrej kondycji, paradoksalnie nie wymaga to ich ochrony i odciążania, ale wręcz przeciwnie – regularnej pracy i cyklicznego dociążania.

Fizyki nie oszukasz…

Jednym z podstawowych paramentów, od których zależy tarcie na powierzchni chrząstki, a co za tym idzie, bezpośrednie tempo zużycia stawów jest obciążenie – czyli masa ciała. Większa masa ciała powoduje znaczne obciążenie stawów oraz tarcie na powierzchni chrząstki, a to powoduje szybsze tempo zużycia.

Niezbędny ruch
Chrząstka jest tkanką, która nie ma naczyń krwionośnych, dlatego, aby była prawidłowo i dobrze odżywiana, musi być poddawana regularnym obciążeniom. Działa jak gąbka – po ściśnięciu pod obciążeniem rozpręża się, zasysając płyn stawowy i razem z nim elementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Takie funkcjonowanie chrząstki potwierdzają badania naukowe. Udowodniono bowiem, że staw unieruchomiony (np. w gipsie) w ciągu kilku – kilkunastu dni traci dużą część niezbędnych białek budujących chrząstkę. Taka strata jest bardzo trudna do odbudowania.

Dieta
Nie trzeba nikomu wyjaśniać, że odżywiając się nieprawidłowo pozbawiamy nasz organizm niezbędnych elementów odżywczych i budulcowych, które są potrzebne do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Zbilansowana, zdrowa i urozmaicona dieta dorosłego człowieka wystarcza do zapewnienia materiałów nie tylko do budowy, ale i do regeneracji chrząstki. Dlatego ludziom w pełni zdrowym nie są potrzebne suplementy diety, które mają zapewnić odnawianie chrząstki.

Chrząstka – tkanka prawie doskonała
Chrząstka jest jednocześnie tkanką tak bardzo wysoko wyspecjalizowaną, że niestety – kosztem wysokiej wytrzymałości mechanicznej – ma bardzo małe możliwości regeneracyjne (podobnie jak neurony w mózgu). Chrząstka raz uszkodzona sama nie odrasta, a uszkodzony fragment odnawia się co najwyżej słabszej jakości blizną chrzęstnopodobną. Dlatego też tak ważne jest, by w razie występujących dolegliwości danego stawu, po urazie lub także bez niego – nie bagatelizować problemu, lecz zgłosić się do specjalisty by na czas podjąć odpowiednie leczenie.

fot. Maciej Krüger

Geometria i genetyka
Każdy z nas jest inny. Wszyscy mamy inną geometrię, proporcje ciała i wytrzymałość mechaniczną chrząstki, wynikającą z predyspozycji genetycznych. Dlatego też nie każdy – mimo najlepszych chęci i ciężkiego treningu – będzie w stanie np. biegać maratony. Ale każdy jest w stanie zachować szeroko pojętą aktywność fizyczną, by zapewnić dobre warunku funkcjonowania stawów.
Zdolność do znoszenia obciążeń bez szwanku zależy nie tylko od samego stawu i chrząstki stawowej, ale i od geometrii całej kończyny. Nieprawidłowa oś mechaniczna kończyn, czyli np. koślawe kolana lub przeciwnie, szpotawe – prowadzą do wzrostu obciążeń w poszczególnych częściach kolana lub stawu skokowego, zwiększając jego zużycie.

Odpowiednie obuwie
Stawy człowieka nie są przystosowane do biegania po betonie i mimo pewnej mody na tzw. bieganie „naturalne” (bez amortyzacji), zapewnienie stawom bezpiecznych warunków treningu jest podstawą. Określenie biegania poprzez odwołanie się do natury pomija jeden podstawowy fakt – w naturze, nasi przodkowie pokonując boso przestrzenie Afryki, nie wykonywali biegów maratońskich dla przyjemności, bez istotnej życiowej potrzeby. Bieg był tylko środkiem do ucieczki lub pogonią za zdobyczą, na krótkim dystansie – nigdy nie były to wielokilometrowe odcinki. Długie dystanse pokonywane były marszem. I do takich obciążeń przystosowany jest nasz organizm. Dlatego trenując biegi – nie tylko te długodystansowe – ważne jest, aby pamiętać o dobrej jakości obuwia sportowego, które zapewni dobrą amortyzację i zmniejszy obciążenia przenoszone przez staw.

Podsumowując, aby stawy były zdrowe i długo nam służyły, należy o nie dbać – dobrze się odżywiać, pilnować prawidłowej wagi ciała, nie lekceważyć dolegliwości okołostawowych, a regularnie dociążając stawy, wykonywać to w odpowiednio dobranym obuwiu sportowym. To podstawowe zasady dbania o stawy, ważne nie tylko w przypadku zawodników planujących udział w maratonie.

Autor: dr n. med. Paweł Ambroziak – Specjalista ortopedii i traumatologii narządu ruchu, specjalista medycyny sportowej z Centrum Medycznego Gamma (PZU Zdrowie).